Met runderen begraasd heidegebied
Ooit maakte het Orvelterzand deel uit van het uitgestrekte heidegebied Orvelterveld. In de loop van de tijd werd dit veld grotendeels ontgonnen, waardoor er een landbouwgebied en uitgestrekte boscomplexen ontstonden. Omstreeks 1950 is het Orvelterzand in zijn huidige vorm ontstaan. Het noordelijk deel van dit schitterende boomheidegebied bestaat uit een overwegend vlak en vochtig heideterrein met een aantal venige delen. Meer naar het zuiden toe wordt het gebied aanmerkelijk droger. Plaatselijk komt ook nog wat open stuifzand voor.
Schotse Hooglanders in Drenthe
Het Orvelterzand is één van de eerste natuurgebieden in Drenthe die begraasd werden met Schotse hooglanders. Al in 1987 liepen hier de eerste koeien. Er lopen hier geen schapen. De winterharde Hooglanders laten in tegenstelling tot heideschapen de bomen meestal ongemoeid. Het parkachtig karakter, gekenmerkt door verspreid staande bomen, blijft hierdoor behouden.
